Wie regelmatig naar het nieuws kijkt of actief is op sociale media, krijgt al gauw het idee dat onze wereld alleen maar hard en slecht is. Als maatschappij en als mens zijn we eeuwenlang beïnvloed door filosofen die hun ideeën baseerden op een negatief mensbeeld. Zo geloofde Thomas Hobbes dat de mens van nature slecht is en dacht dat alleen de beschaving ons van onze dierlijke instincten kon redden. De westerse cultuur is doordrongen van het geloof in de verdorvenheid van de mens. In het boek ‘De meeste mensen deugen’ gaat historicus en schrijver Rutger Bregman in op hoe de ideeën van invloedrijke filosofen nog steeds een directe invloed hebben op onze huidige maatschappij. Dit cynische beeld is jarenlang onderbouwd door wetenschappelijk onderzoek uit disciplines als de psychologie, politicologie, bestuurskunde, recht en economie. Maar is de mens echt van nature gedreven door puur eigenbelang?
Wat als we het al die tijd mis hadden? Rutger zet zijn vraagtekens achter oude conclusies uit de psychologische wetenschap die onderzoeken of we diep vanbinnen geneigd zijn tot het kwade of het goede. Zo daagt hij beroemde experimenten van na die oorlog uit, zoals het ‘Milgram-Experiment’ en het ‘Stanford-Gevangenisexperiment’, waaruit zou moeten blijken dat mensen onder druk of in een bepaalde machtspositie gemakkelijk genegen zijn geweld te gebruiken. De schrijver laat zien dat de uitkomsten van deze beroemde experimenten zijn gemanipuleerd en dat de uitkomsten daardoor een te negatief mensbeeld weergaven. Het boek pleit ervoor om kritisch te zijn naar hardnekkige mythes en roept op om positief in het leven te staan. Vanuit deze kijk op de mens geeft hij nieuwe antwoorden op oude vragen. Zo noemt hij voorbeelden als:
- Tegenstrijdig met het bekende ‘omstanderseffect’ toont Marie Lindegaard met het bestuderen van beelden van bewakingscamera’s in verschillende Europese steden aan dat in 91 procent van alle gevallen mensen elkaar wél te hulp schieten.
- In tegenstelling tot vele hiërarchische organisatiesystemen blijkt uit nieuwe organisatiestructuren dat mensen ook hun best doen zonder baas.
- Na de Tweede Wereldoorlog concludeerden onderzoekers dat 80 tot 85 procent van de Amerikaanse soldaten hun wapen niet hadden gebruikt, simpelweg omdat ze het idee iemand te vermoorden niet konden verdragen.
“In ieder van ons zit een kern die eerder goed is dan slecht.”
Voor de meesten van ons is bewust kwaad doen tegennatuurlijk. Rutger doet ook een poging het kwade te verklaren door de conclusie: Mensen die slechte dingen doen, denken vaak dat die dingen goed zijn, dus handelen ze alsnog vanuit het goede. Natuurlijk haalt dit niet alle wandaden uit de geschiedenis omver. Ook Rutger worstelt met de vraag waarom goede mensen zulke afschuwelijke dingen kunnen doen. “We hebben nu eenmaal een goed been en een slecht been”, erkent hij. De vraag is welke we trainen. “We zijn soms jaloers, we gaan vreemd, we liegen en we hebben vast wel eens iets gestolen. Maar in ieder van ons zit een kern die eerder goed is dan slecht.”
Wat zou er gebeuren als we uitgaan van een ander, positiever mensbeeld; dat de meeste mensen deugen? Ligt er dan een nieuwe wereld in het verschiet?
Als we ons negatieve mensbeeld geloven (dat mensen niet deugen), gaan we elkaar zo behandelen. Dan halen we het slechtste in elkaar naar boven. Zo stelt MIT-professor McGregor dat er sprake is van een ‘self-fulfilling prophecy’: mensen gaan zich gedragen zoals ze verwacht worden zich te gedragen.
Vertrek je volgens McGregor vanuit een negatief mensbeeld als leider, bijvoorbeeld: “Medewerkers zijn van nature lui, moeten gestimuleerd worden om het juiste te doen, willen geen verantwoordelijkheid nemen en verkiezen de comfortzone. Ze zijn dus per definitie niet te vertrouwen.”, betekent dit concreet dat wanneer er bijvoorbeeld strikte controle is op de uren die een medewerker presteert dat die medewerker geen minuut langer zal werken en zelfs stopt waar hij mee bezig is als het tijd is om uit te klokken.
Je mensbeeld is dus van grote invloed op jouw leiderschap. In ons vakgebied ben je afhankelijk van mensen, die activiteiten uitvoeren om een bepaald doel te behalen. Is jouw mindset (onbewust) gebaseerd op een negatief mensbeeld dan kan dat in grote mate je effectiviteit als veranderaar beïnvloeden. Uitgaan van het negatieve kost, vaak onnodig, veel energie. Of het nu voortkomt uit angst, ego, onzekerheid of wantrouwen: wat je aandacht geeft groeit.
Ga je uit van het goede in je medemens dan is de kans groter dat je:
- Nieuwsgierig en onbevooroordeeld bent;
- Meer empathie toont en beter luistert;
- Meer vertrouwen hebt en de ander zich gewaardeerd laat voelen;
- De ander motiveert en de bereidheid verhoogd om zaken voor je te regelen.
Dit werkt natuurlijk ook de andere kant op. Ga je uit van het negatieve dan groeit je wantrouwen en voelen mensen zich hoogstwaarschijnlijk steeds minder verbonden, waardoor zij minder snel naar jou toekomen met waardevolle informatie. Het versterkt elkaar.
Probeer het eens: ga uit van het beste in de ander en ontdek wat er gebeurt. Zelfs als je iemand niet helemaal vertrouwt. Geef het goede voorbeeld. Als je een ander helpt, begint vriendelijkheid zich vanzelf te verspreiden. Want je oogst wat je zaait.
